mt.DNA (anne tarafından) HAPLOGRUPLAR
Anne tarafından soyağacı yapmak için mitokondrial DNA'da meydana gelen mutasyonlar takip edilir.
İlk kadından bugüne kadar oluşan hapolgruplar şöyledir:
L
Mitokondrial Havva’nın haplogrubudur ve bugün yaşayan herkes onun soyundan gelmektedir. 150-200 bin yıl önce Afrika’da yaşayan bu ilk kadının çocukları yer yüzüne dağılarak şemada gösterilen haplogrupları oluşturdular.
L0
En eski iki haplogruptan biri olan L0, 140-170 bin yıl önce doğdu. Güney ve Orta Afrika’da görülen bu haplogruba en çok Khoisan (%73), Namibia (%79), Güney Afrika (%83) ve Bostwana (%100) halklarında rastlanır.
L1
110.000 – 170.000 yıl önce doğdu. L1-6’nın kızıdır, bu yüzden bazen L1 ile aynı anlamda kullanılır. Afrikalı olmayan (M ve N) herkesin büyük annesi L3 onun soyundandır. Daha çok Orta ve Batı Afrika’da bulunur. En yüksek oran Mbenga pigmilerinde görülür.
L2
Yaklaşık 90.000 yıl önce Afrika’da doğan bu haplogrup bütün kıtaya dağıldığı için çıkış noktası belirlenememektedir. Afrikalıların üçte biri bu haplogruptandır. Mbuti pigmilerinde (%64) Senegal’de (%50) ve Bantu olmayan Afrikalılarda rastlanır.
L3
70.000-100.000 yıl önce Doğu Afrika’da doğan bu haplogrubun az bir bölümü Kızıldeniz’i aşarak Arap Yarımadası’na çıkmıştır. Afrikalı olmayan bütün haplogrupların (M ve N) annesidir.
L4
Doğu Afrika’da, en çok Tanzanya’da (%60-80) görülmektedir. L3’ten daha yaşlı olduğu tahmin ediliyor.
L5 (Eski kod L1e)
114.000-126.000 yıl önce doğdu, en fazla Mbuti pigmelerinde (%15) bulunmaktadır. Doğu Afrika’da azdır. Kısmen Kenya, Etiyopya, Tanzanya, Mısır ve Suudi Arabistan’da rastlanmaktadır.
L6
81.000-129.000 yıl önce doğan bu haplogrup en çok Etiyopya ve Yemen’de görülmektedir.
N
Dr. Stephen Oppenheimer “Gerçek Havva” isimli kitabında N haplogrubunun büyük annesini ‘Nesrin’ olarak adlandırır ve İran körfezi civarında doğmuş olduğunu belirtir. Dr. Bryan Sykes ise ‘Naomi’ olarak isimlendirmiştir.
71.000 yıl önce doğan bu haplogrubun orijini hala tartışılıyor olsa da, genel kanı Asya, büyük olasılıkla Orta Doğu olduğu yönündedir. L3’ün kızları olan N ve M Afrikalı olmayan herkesin büyük anneleridir. M, N ve R haplogruplarının Doğu Afrika ile İran körfezi arasında bir bölgede doğmuş oldukları tahmin ediliyor. (Torroni et al. 2006)
N, Avrupalı haplogrupların büyük annesidir diyebiliriz, ama Asya kıtasında da torunları vardır. M ise Avrupa’da pek görülmez, tamamen Asyalı haplogrupların annesidir.
Alt haplogruplara göre ülke/bölge bazında dağılım şöyledir:
N1 - Batı Avrasya
N1a - Arap Yarımadası, Tanzanya, Kenya, Etiyopya
N1b - Orta doğu, Mısır, Kafkasya, Avrupa
N1c - Suudi Arabistan, Türkiye
N1d - Hindistan
N1e - Buryat
N2a - Batı Avrupa (az miktarda)
W - N2’nin kızıdır. En çok Pakistan’da, kısmen Avrupa ve Batı Asya’da bulunur, genelde nüfus içinde oranı düşüktür.
N8 - Çin
N9 - Uzak Doğu
N9a - Doğu, Güney Doğu ve Orta Asya
N9b - Japonya ve Amur nehri civarında (az miktarda)
Y - N9’un kızıdır
N10 - Çin, Güney Doğu Asya
N11 - Çin, Filipinler
N12 - (veya O) Endonezya ve Avustralya yerlileri
N13 - Avustralya yerlileri
N14 - Avustralya yerlileri
N21 - Endonezya ve Malezya
N22 - Güney Doğu Asya
M
Kardeşi N gibi yaklaşık 70 bin yıl önce L3’ten doğmuştur. Hem Afrika’da hem Afrika dışında bulunduğundan M mutasyonunun nerede meydana geldiğini belirlemek zor olsa da genel görüş Afrika dışı olduğu yönündedir.
Bir alt grup olan M1’in Afrika doğumlu olması M’nin orijini hakkında iki ihtimali düşündürmektedir:
1. M Afrika’da doğdu, doğal olarak kızı M1’de Afrika doğumludur.
2. M Afrika dışında doğmuştur, ancak ters göç ile tekrar Afrika’ya gelen bir gruptan M1 doğmuş olabilir.
M1 Afrika dışında, az da olsa Orta Doğu, Kafkasya, Orta Asya hatta Tibet’te bile görülmektedir. Kendisiyle aynı yaşta olan U6 (Ulla)’nın da Afrika’da bulunması, M1 ve U6’nın birlikte ters göçle 40-45 bin yıl önce Afrika’ya gelmiş oldukları tezini güçlendirmektedir. Nitekim tam o dönemde Kuzey Afrika’da iklim değişikliği olmuş, Levant’ı geçmeyi kolaylaştıracak kadar ılıman hale gelmişti.
Ancak buna rağmen Thomas Kivisild’in Afrika orijini tezini de dikkate almakta yarar var. Anne L3’ün Asya’da görülmemesi (genetik drift ihtimali dışında) M ve N’nin Afrika’da doğmuş olmasını gerektirir.
Diğer bir ilginç konu ise M23’ün sadece Madagaskar’da bulunmasıdır. M23 Asya’da doğmuş olmakla beraber, daha sonra göçle Madagaskar’a gelmiş olma ihtimali yüksektir.
M haplogrubu en çok Asya’da, Bangladeş, Hindistan, Tibet, Nepal ve Japonya’da %60-80 gibi yüksek oranlarda bulunmaktadır. Alt haplogrupların coğrafi dağılımı şöyledir:
M1 - Kuzey Afrika, Akdeniz, Orta Doğu
M2 - Güney Asya, Hindistan, Bangladeş
M2a - Bangladeş
M2b - Güney Doğu Hindistan
M3 - Güney Asya, Batı Hindistan
M4 - Güney Asya, Doğu Arabistan
M4a - Hindistan (Gujarat)
M5 - Güney Asya
M5a - Kuzey Doğu Hindistan
M6 - Güney Asya, Hindistan, Keşmir
M6b - Güney Hindistan
M7 - Doğu Asya, Japonya, Güney Çin, Vietnam
M8 - Güney Asya
M8a - Güney ve Orta Asya (az miktarda)
M8a2 - Koryak, İtelmen, Altay, Çukça, Hakas, Tuva, Moğol, Kore
M10 - Güney ve Orta Asya, Bangladeş, Tibet
M11 - Çin, Tibet, Bangladeş
M12 - Çin, Tibet, Japon, Peştun, Kore, Vietnam
M13 - Tibet, Moğol, Yakut, Buryat, Dolgan ve diğer Orta Sibirya
M14 - Tibet
M15 - Tibet
M17 - Kuzey Filipin
M18 - Güney Nepal, Güney Doğu Hindistan
M19 - Filipin (Palawan)
M20 - Çin
M21 - Güney Asya, Bangladeş
M23 - Madagaskar
M24 - Filipin (Palawan)
M27 - Melanezya (Avusturalya’nın kuzey doğusundaki adalar)
M28 - Melanezya
M30 - Hindistan, Orta Doğu, Kuzey Afrika
M37 - Hindistan (Gujerat)
M38 - Nepal, Hindistan
M51 - Kamboçya
M75 - Çin
RN’nin kızı R, altı ana haplogruba (B, F, HV, JT, P, UK) annelik yapması yönüyle özel bir öneme sahiptir. 55-65 bin yıl önce Güney Asya’da doğan bu haplogrubun kızları Avrupalıların büyük bölümünü oluşturur. R0-R31 haplogrupları Güney ve Doğu Asya’da bulunmaktadır. R0a en yüksek oranda Arap yarımadasının güneyinde, R1a (y-kromozom haplogrubu R1a ile karıştırılmamalıdır) Kuzey Kafkasyalı Adıge ve bazı Hint-Avrupa (Brahman, Polonya, Kuzey Batı Rusya) halklarında görülür. R5, R6, R7, R8 çoğunlukla Hindistan’da yaşamaktadır.
R2 - Kuzey Batı Hindistan, Pakistan, İran
R3 - Ermenistan
R9 - Endonezya, Malezya, Tayvan
R11 - Çin, Japonya, Hindistan
R12 - Avustralya
R14 - Papua Yeni Gine
A
Annesi N’dir. 40.000 yıl önce Sibirya’da doğmuştur. Amerikan yerlileri (Apaçi, Navajo) ve Uzak Doğu (Tibet, Kore, Moğol) halklarında yoğundur. A2 daha çok Kuzey Sibirya, Çukçi, Kamçatka, Eskimo, Aleut, İnuit, Na-den ve Amerikan yerlilerinde görülür. B, C, D ve X ile birlikte Amerikan yerlilerini oluşturan beş haplogruptan biridir.
B
50.000 yıl önce Güney Doğu Asya’da doğdu, annesi R’dir. B haplogrubu, Çin, Endoneyza, Tibet, Japonya, Moğolistan, İran, Malezya, Filipinler, Tayvan ve Vietnam’ı kapsayan geniş bir coğrafyada yaşamaktadır. Ayrıca, Altay, Hakas, Yakut, Tuva, Buryat gibi Ural-Altay dillerini konuşan Sibirya halklarında düşük oranlarda bulunur. Alt grup B2 Amerikan yerlilerini oluşturan beş haplogruptan biridir.
C
60.000 yıl önce Hazar Denizi ve Baykal Gölü arasında bir yerde doğduğu tahmin edilen C Orta Asya’nın en eski haplogrubudur. Kuzey Sibirya halkları (Saka, Yukagir) ve Amerikan yerlilerinde bulunur. Özellikle Altay dillerini konuşan halklarda bulunması nedeniyle Türkler açısından önemlidir. En çok C çeşitliliği Hindistan’dadır, dolaysıyla Güney Asya’da doğmuş olma ihtimali yüksektir. C1a sadece Asya’da, C1b, C1c, C1d ve C4a Amerikan yerlilerinde görülür.
D
Türkler için önemli bir diğer haplogrup olan D 48.000 yıl önce Asya’da doğdu. Yine C gibi Orta Asya ve Sibirya’nın yerli halklarına özgün olan bu grup Batı Avrupa’ya kadar yayılmış, diğer bir bölümü de Amerika Kıtasına göç etmiştir.
D2 - Kuzey kutbuna yakın bölgelerde (Aleut, Eskimo)
D4 - Kore, Japonya (Okinawa), Buryat, Kalmuk, Telengit, Kazak, Altay ve Amerikan yerlileri
D5a2a2 - Yakut (Sakha)
D alt haplogrupları Uygur, Oroken (Moğol) gibi Orta Asyalı halklarda yüksek oranlarda bulunur.
X
30.000 yıl önce N’den doğan X haplogrubu Batı Asya, Avrupa ve Amerikan yerlilerinde görülür. Avrupa’da oranı %2, Amerika’da ise %3 civarındadır.
Türkiye’de az miktarda bulunan bu haplogrup Batı Asya veya Orta Asya doğumludur. Kısmen Kafkasya İsrail, Ürdün, Lübnan ve Kuzey Amerikan yerlilerinde görülse de en çok Gürcistan ( %8) ve Dürzi’lerde (X2 %11, X1 %16) bulunur.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi Amerikan yerlilerini oluşturan beş haplogruptan biridir. Ancak diğerlerinden farklı olarak X Orta ve Doğu Asya ile ilişkili değildir. Altay’larda görülen X2e’nin 5000 yıl önce Güney Kafkasya’dan Sibirya’ya geldiği düşünülmektedir. Diğer Orta Asya (Kazak, Uygur, Kırgız) halklarında X mtDNA bulunmamaktadır. Amerikan yerlisi ve Avrupalı X arasında büyük bir zaman farkı olması nedeniyle Altay’daki X şu an için hala gizemini korumaktadır.
F
40.000 yıl önce R’den Asya’da doğan bu haplogrup Çin, Hindistan, Vietnam, Tayland, Sibirya ve Orta Asya (Uygur, Kırgız, Hakas) halklarında görülmektedir.
E
M9’un kızı E tahminen 25-30 bin yıl önce Endonezya civarında doğmuştur. Malay takım adaları, Tayvan, Endozneyza ve Filipinler’de yüksek oranlarda bulunur.
G
M’nin bir diğer kızı G, 35.000 yıl önce Asya’da doğmuştur. Özellikle Japonya’da görülen bu haplogrup, diğer Asyalı (A, C ve D) haplogrupların aksine Amerika’da bulunmaz. G1 İtelmen, Koryak ve Kazaklarda, G2 ise Kırgız, Nepal, Moğol, Tibet ve Kore halkında görülür. En yüksek G2a oranı (%8.8) Orta Asya’da tespit edilmiştir.
Y
20-25 bin yıl önce N9’dan doğdu. En çok (%40-65) Sahalin adası ve Amur nehri civarında Tunguz (Nikh, Negidal) halklarında görülür. Az miktarda Orta ve Güney Asya’da bulunmaktadır.
Z
Kuzeni C gibi yine Orta Asya’da doğmuştur. Kore, Kuzey Çin, Rusya ve Kuzey İskandinav (Saami) halklarında görülür.
Avrupa’da bulunan Asyalı haplogruplar:
Q
M’den doğan sonuncu haplogrup Q Okyanusya civarında yaşamaktadır. Melanezya, Yeni Gine, Avustralya yerlilerinde yoğun olarak görülen Q’nun 50.000 yıl önce doğduğu düşünülmektedir.
S
N’nin bir diğer kızı olan S Avustralya aborijinlerinin annesidir.
I
Yaklaşık 20.000 yıl önce N1e’den doğan bu haplogrup en çok Etiyopya, Kenya civarında görülür. Avrasya’da (Türkiye, İran, Gürcistan, Hindistan) düşük oranlarda bulunur.
W
Daha çok Batı ve Güney Asya’da, kısmen Avrupa’da görülen bu haplogrup 23.000 yıl önce N2’den doğmuştur. En çok Kuzey Pakistan’da, Avustralya aborijinlerinde, Gürcistan’da ve İran Kürtlerinde (%10) tespit edilmiştir. Türkiye genelinde %2 civarındadır.
HV
25-30 bin yıl önce R0’dan doğan HV haplogrubu H (Helena) ve V (Velda)’nın büyük annesidir. HV daha çok Anadolu, İran ve Kafkasya ve Güney Rusya’da da görülür. Batı Avrupa’nın ilk yerlileri olan Cro-Magnon insanlarıyla 25 bin yıl önce Kuzey Kafkasya ve Anadolu üzerinden gelmiştir.
H
Batı Avrupa nüfusunun %40’ını oluşturan H, Orta doğu, Orta Asya ve Kuzey Afrika’da düşük oranlarda bulunur. 20-25 bin yıl önce Güney batı Asya’da doğmuştur.
Avrupa’nın en eski kültürü Aurignac (Orinyak)’tan sonra Fransa’nın Dordogne (Dordoyn) bölgesinde bulunan Gravette kültürünü oluşturan H haplogrubu tahminen 20-25 bin yıl önce Batı Asya’dan Avrupa’ya göç etti.
H’nin kızları olan H1 ve H3 Avrupa’daki en yaygın haplogruplardır. H1 en yüksek (%30) oranla Norveç’te ve İber yarımadasında (%20-25) bulunur. H3 ise Bask ülkesi (%10), Portekiz (%12) ve Güney Fransa’da görülmektedir.
H13 daha çok Kafksaya’da (%13 Gürcistan, %15 Dağıstan) Y-DNA haplogrupları J1, J2 ve G2a’nın yaşadığı bölgelerde bulunmaktadır. H2 Kafkas veya Anadolu orijinlidir. H5 ise daha çok Balkanlar ve Kafkasya’nın bazı bölgelerinde görülür.
V
10-17 bin yıl önce Batı Avrupa’da doğdu. Avrupa nüfusunun %5’ini oluşturur. Kuzey İspanya, Hollanda ve Hırvatistan’da nispeten daha yoğun bulunmakla beraber en çok İskandinavya’da (Saami halkında %40) görülür. Bask halkının %10’u Velda’nın soyundandır. Ayrıca Kuzey Afrika’ya da yayılmıştır.
JT
R’nin bir diğer alt grubu olan JT 50.000 yıl önce Mezopotamya’da oluşmuştur.
J
45.000 yıl önce JT’den ayrılan J (Jasmine) Batı Asya’da doğmuştur. Avrupa nüfusunun %12’sini oluşturur.
J2 37.000, J1 ise 33.000 yıl önce doğmuştur.
J1c - Güney ve Orta Asya
J1c1 - Özbekistan
J1c2a5 - Volga Tatarları, Sibirya
J1c3e1 - Türkiye
J1c3f - Kuzey Kafkasya, Kazakistan
J1c7 - Ermenistan, Kuveyt
J1c8 - Hindistan
J1c12a - Azerbaycan
J1c12b - Azerbaycan, Irak
Bu J1 alt gruplarının tamamı Avrupa’da da bulunur.
J2a2a - Anadolu, Levant, Yemen
J2a2b - Yunanistan, Rusya
J2a2c - İtalya, Yemen
J2b1a - Batı Avrupa, Rusya
J2b1b - Britanya
J2b1c - Yunanistan, Rusya
J2b1d - Rusya, Kuzey Kafkasya
J2b1e - İtalya, Levant
J2b1f - Suriye, Ermenistan
T
Avrupa nüfusunun %10’unu oluşturur. 29.000 yıl önce annesi Alt gruplar T2 ve T1 21.000 yıl önce oluşmuştur. T1, en çok Udmurt (%15), Romanya (%6), Doğu Anadolu (%5), Güney Kafkasya’da (Ermenistan, Gücistan, Azerbaycan %5) bulunur.
Avarlar (Kuzey Kafkasya) ve Yahudiler arasında T1 hiç yoktur.
T2 Udmurt halkında (%24), Çeçen-İnguş (%12), Hollanda (%12), İzlanda (%10), İsviçre (%9.5), Kumuk (%10), Gürcistan ve Azerbaycan (%9), Macaristan ve Ukrayna’da (%8.5) bulunur.
Avrupa’da görülen T1a, T2b, T2c, T2e aynı zamanda Sibirya, Güney ve Orta Asya’da bulunmaktadır.
T2b2 - Türkmenistan, İran, Hindistan
T2b4 - Özbekistan
T2b11 - Kuzey Kafkasya
T2b16 - Volga/Ural, Kazakistan
Andronovo kültüründe (Krasnoyarsk, Rusya) bulunan T2a1b, Kazakistan, İran, Kafkasya, Türkiye, Yemen, Mısır ve Filistin’de de görülmektedir.
P
50.000 yıl önce R’den Güney Doğu Asya’da ayrılan P Avustralya’ya özgündür. Melanezya ve Filipinler’in bazı bölgelerinde %40 oranında bulunur.
U
Havva’nın yedi kızından Ursula Avrupa nüfusunun %11’ini oluşturur. U3, U4, U5, U8/K Avrupa’da görülen alt haplogruplardır. Ursula 45-60 bin yıl önce tahminen Orta Doğu’da yaşamıştır.
U3 - Kafkasya (%6), Avrupa (%1), Yakın Doğu (%2.5), Orta Asya (%1)
U4 - Kafkasya (Gürcistan %8), Rusya, Finlandiya, Doğu Avrupa, Orta ve Güney Asya
U5 - Batı ve Kuzey Avrupa (%10)
U5b - Saami (İskandinav) halklarında %30-50
U6 - Kuzey Afrika (%10)
U7 - Orta Doğu (%4), Pakistan (%5), Batı Hindistan (%7)
U8a - Bask
U8b - İtalya, Ürdün
U4 Y-DNA haplogrubu R1a ile aynı bölgelerde yaşamaktadır.
K
U8b’nin kızı Katrin, Batı Asya’da (Mısır-Anadolu arasında) bir bölgede 16-38 bin yıl önce doğmuştur. Batı Avrupa’da toplam %6 (K1a4, K1a10, K1b, K1c, K2) oranında bulunur.
K1a Dürzi’lerde (%13) ve Aşkenazi Yahudilerde (%30-50) yüksek oranlarda görülür.
K1a1a - Orta Asya
K1c - Orta Asya
K1a12a - Türkiye, Levant (Yahudi, Dürzi), Etiyopya
K1a17 - Türkiye, Orta Doğu, Levant, Mısır
K1a20 - Türkiye, Gürcistan
K1c1 Slav, K1c2 ise Germen ve Tacik halklarında görülür. Bu ikisini ve Andronovo kültüründe bulunan K2b’yi Y-DNA R1a haplogrubu ile ilişkilendirmek mümkündür.
Batı Avrupa nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturan Y-DNA R1b bronz çağında (4-5 bin yıl önce) Güney ve Orta Asya’dan Pontik stepleri ve Kuzey Kafkasya’ya geldiğinde mtDNA K haplogrubunu da taşıdılar. Altay, Moğolistan, Orta Asya ve Doğu Türkistan gibi R1b’nin olduğu bölgelerde K alt-haplogrupları da mevcuttur.
Bir haplogrubu simgeleyen harfin aslında bir kişinin adı olduğunu belirtmiştik. Yani mtDNA ‘K’ dediğimizde bu bir kadın (Katrin veya Kuralay), baba tarafından Y-DNA R haplogrubu ise (Richard veya Rüstem gibi) bir erkek ismidir. Toplum genetiğinde millet adı yoktur. Her bir klanın büyük annesinin ve büyük babasının isimleri vardır.
Milletler ise bu büyük ataların torunlarının oluşturduğu karışımlardır. Rus, Türk, Kürt, Yunan, Gürcü gibi uluslar tek bir soydan değildir. Bu halklar birbirinden oldukça uzak akraba farklı kadın ve erkeklerin çocuklarından meydana gelen toplumlardır.
mt.DNA HAPLOGRUP ORANLARI